یاسین

فضای مجازی، عرصه‌ی نوین ظهور و اجتماع هم‌باوران دینی

شنبه 85/12/5 11:0 صبح| | نظر

ساختار فضای مجازی

ارتباط سرچشمه فرهنگ و موجب تکامل آن است و حرکت تمدن بشر به معنای بسط شعاع ارتباط انسان‌هاست، در تمدن جدید مفهوم جهانی بودن( universalism) یا تعلق جهانی واقعه مطرح می‌شود. در حالی که عمومی بودن هم حضوری، در فضای واقعی مستلزم همایش افراد در محلی مشترک است و خصلت دیالوژیک را داراست، تحول رسانه‌ها اشکال تازه‌ای از عمومیت را آفریده که کاملاً متفاوت با عمومیت هم حضوری است.(ساروخانی، 1382) منطق فضای جریان‌ها بی‌مکانی است اما مبنای آن بر شبکه الکترونیک استوار است و مکان‌های ویژه را بهم متصل می‌کند، شبکه‌ها ریخت اجتماعی جدید جوامع ما را تشکیل می‌دهند و اطلاعات عنصر اصلی سازمان اجتماعی انسان امروز است در نتیجه جریان پیام‌ها بین شبکه‌ای می‌تواند ستون فقرات سازمان اجتماعی ما محسوب شود.(کاستلز،1380)

امروز دیگر مرکزیت خانه و میزان دسترسی فرد به اطلاعات و گسترش انتخاب نگرش کاربر باعث یافتن ذهنیتی ورای گروهی که تعلق فیزیکی و مکانی به آنها دارد شده‌است. فضای اصلی تعامل معرفتی در جامعه‌ی شبکه ای متأثر از فضایی است که ارائه اطلاعات متکثر، آن را ایجاد کرده‌است به عبارتی رسانه می‌تواند واقعیتی مجازی را شکل دهد که بر حوزه معرفت نیز محاط است و وسیله ارتباطی همچون پلی بین افراد جامعه عمل می‌کند و آنها را از تعلقشان به یک کل آگاه می‌سازد. (ساروخانی،1382)

پیوند سایبرنتیک انسان ودین

پیوند دین و انسان نیز پیوندی دیرین و پایدار بوده، اما این رابطه، در گذر زمان چه در وجه فردی دین و چه در بعد اجتماعی آن، همواره دستخوش تغییرات چشمگیری شده‌است. دین از نخستین جوامع انسانی تا امروز، عنصری اساسی و بنیادین از هر اجتماع انسانی را تشکیل داده و یکی از اصلی‌ترین محورهای درون جوامع یا تمایز ملل از یکدیگر بوده‌است.

در جهان امروز نیز، به رغم همه اختلاف نظرها، مجادلات و مبارزات، مباحث و تفسیرهای متفاوتی که از ماهیت و وظایف دین به دست داده شده، به نظر نمی‌رسد که از اهمیت و میزان گسترش و حضور آن در حوزه‌های خصوصی و عمومی زندگی بشری کاسته شده‌باشد. هایدگر می‌گوید: امروزه تمایز معنادار میان دوری و نزدیکی از میان رفته و هر چیزی همان اندازه که دور است نزدیک است. توسعه ICT نیزموجب شده که انسان هادر هر موقعیت جغرافیایی با مفاهیم جدید آشنا شوند از جمله معانی دینی متکثر.

اگر این اصل را بپذیریم که جهان مجازی به «همگن‌سازی» یا تشابه با جهان واقعی می‌انجامد پس جامعه مجازی برخلاف مجازهای گذشته مجاز نزدیک به واقعیت است. فضای مجازی یک امر متافیزیکی و یک فضای همه جا حاضر است، بنابراین بطور قطع همه عناصر دینی در این فضا موجود نیستند اما از آنجا که فلسفه وجودی دین وصل کردن انسان ها به یکدیگر و اجتماع آنها در یک فضای واقعی است، بسیاری از امور دینی می‌تواند به فضای مجازی انتقال یابد. دسترسی به این جهان خارج از مکان و زمان، باعث تعدد و تکثر انتخاب ها و ایجاد فضای همزیستی می‌شود. عدم وجود زمان و مکان، بحث حاضر و غایب، که غایب می‌تواند حاضر هم باشد وجه اشتراک دین و فضای مجازی است؛ به‌عبارت دیگر «فرامادی» و «فرافضا» بودن و به «جهان دیگری» تعلق‌ داشتن است. پس در فضای مجازی به خصیصه‌های دینی نزدیک می شویم(عاملی، 1385).

فضای مجازی عرصه‌ی تجلی اجتماع هم‌باوران دینی

حال فضای مجازی امکان ظهور جماعت مجازی را فراهم کرده‌است که محدوده‌اش را خود تعریف می‌کند و پیرامون علاقه یا هدفی مشترک شکل می‌گیرد( راین گلد،1993). اعضای یک گروه دارای ویژگی‌های مشترک هستند و اطلاعات خود را که درباره یک یا چند موضوع اصلی است در ارتباط با همان ویژگی اصلی گروه که آن‌ها را به هم پیوند داده‌است، منتشر می‌کنند. در فضای مجازی که تفاوت آن با جهان واقعی در نبود عناصر زمان و مکان است، شکل گیری اجتماعات مجازی دشواری‌های جهان واقعی را ندارد و با سهل‌تر شدن امکان تعامل و عضویت، افراد و گروه‌ها می‌توانند با یافتن هم‌باوران مسلکان و هم باوران خود، در راستای رسیدن به اهدافی مشخص و ترسیم شده بسیج شوند و تأثیراتی آگاهی‌دهنده و عقلانی‌ساز بر فرایند اعمال قدرت بر جای گذارند.(کوثری،1385).

یکی از موج‌های اصلی ارتباطات دینی موج اجتماع‌محوری است که به خلق یک اجتماع مجازی اختصاص دارد که ارتباط دو سویه با افراد را در اولویت اهمیت قرار می‌دهد. موج اجتماعی در صدد آن است که در روح افراد احساس تعلق خاطری را ایجاد کند تا رجوع به یک سایت خاص در فضای سایبر به عنوان یک نیاز روزانه برای آنان تلقی شود.(حسام الدین آشنا ،1385)

بر اساس پژوهشی که مؤسسه بین‌المللی نظرسنجی گالوپ انجام داده، مذهب، دومین عامل احساس هویت در جهان به شمار می‌رود.

در کشور ما نیز مذهب اسلام از اصلی‌ترین محورهای جامعه و روابط اجتماعی است که ایجاد شبکه هم باوران دینی می‌تواند به تقویت و بازتولید عقلانی الگوهای دینی که از قبل وجود داشته بپردازد و همانطور که شاهد هستیم وبلاگ‌های گروهی قرآنی و دینی، وب سایت هایی تخصصی با محوریت شیعه ، مهدویت و... و شکل گیری اجتماعاتی دینی در پایگاهی همانند کلوب و ... که با هدف پرداختن گروهی به آراء و نظرها و گفتمان پیرامون یک محور دینی و قرآنی ایجاد شده‌اند مصداق این امر است. این مقاله مقدمه‌ای برای پرداختن به موضوع فضای مجازی، عرصه‌ی ظهور هم‌باوران دینی است.

پژوهش: فاطمه قدیانی